Czy pracodawca może nakazać pracę zdalną wyłącznie w miejscu zamieszkania pracownika

Od kilku miesięcy trwają konsultacje na forum Rady Dialogu Społecznego w sprawie skonstruowania i włączenia do Kodeksu pracy przepisów o pracy zdalnej. Do tego czasu pozostaje kierować się brzmieniem w szczególności art. 3 ust. 3–8 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tekst jedn.: Dz.U. z 2020 r. poz. 1842).

W art. 3 przywołanej „specustawy” z marca 2020 r. jest mowao tym, że pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie przez czas oznaczony pracy określonej w umowie o pracę poza miejscem jej stałego wykonywania (praca zdalna). Przepisy nie ograniczają miejsca świadczenia takiej pracy do miejsca zamieszkania.

Wykonywanie pracy zdalnej może zostać polecone, pod warunkiem że pracownik ma umiejętności i możliwości techniczne oraz lokalowe do wykonywania takiej pracy i pozwala na to jej rodzaj. Oznacza to w praktyce, że pracodawca przed wydaniem polecenia świadczenia pracy zdalnej powinien ustalić, czy pracownik ma odpowiednie warunki techniczne i lokalowe (np. odpowiedni stan łącza internetowego, osobny pokój do pracy, miejsce na przechowywanie służbowych dokumentów itp.). Za nieodpowiednie warunki do pracy zdalnej można uznać np zamieszkiwanie z liczną rodziną lub wynajmowanie mieszkania wraz z inną (obcą) osobą.

Jeżeli pracownik wykaże, że w miejscu swojego zamieszkania nie ma możliwości technicznych lub lokalowych, pracodawca musi to uwzględnić i wyznaczyć mu (lub zgodzić się) na inny adres. Pogląd ten potwierdza stanowisko Państwowej Inspekcji Pracy z 12 marca 2020 r.: „W przypadku zgłoszenia przez pracownika braku możliwości świadczenia pracy w miejscu zamieszkania, pracodawca powinien wyznaczyć pracownikowi inne miejsce wykonywania pracy zdalnej”.

Polecenie pracy zdalnej to polecenie służbowe. Zgodnie z art. 100 § 1 Kodeksu pracy obowiązkiem pracownika jest stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. Oznacza to, że pracownik co do zasady nie ma możliwości odmówić wykonania polecenia, chyba że miałby wykonywać inną pracę niż tą, określoną w umowie o pracę lub gdy pracodawca będzie chciał powierzyć mu wykonywanie pracy przez czas nieokreślony.

Pracownik może – a nawet powinien – odmówić świadczenia pracy, jeżeli do jej wykonywanianie ma umiejętności i możliwości technicznych ani lokalowych. Dwie ostatnie z podanych okoliczności jak najbardziej uzasadniają świadczenie pracy zdalnej poza miejscem zamieszkania (np. w specjalnie w tym celu wynajętym lub użyczonym lokalu).

Odmowa przez pracownika wykonywania pracy zdalnej w innych, niż podanych sytuacjach, może skutkować wymierzeniem mu kary porządkowej, a nawet zwolnieniem.