Nieodpłatne świadczenia dla pracowników – jak je rozliczać po wyroku Trybunału

Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa o PIT) za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności:
•    wynagrodzenia zasadnicze,
•    wynagrodzenia za godziny nadliczbowe,
•    różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto
•    świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również
•    wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

Z przytoczonej definicji wynika zatem, że do przychodów pracownika zalicza się nie tylko otrzymane pieniądze, ale również otrzymane świadczenia rzeczowe, z wyjątkiem świadczeń określonych w katalogu zwolnień, zawartym w art. 21 ustawy o PIT.
Przez nieodpłatne świadczenie należy rozumieć te wszystkie zdarzenia prawne i gospodarcze, których skutkiem jest nieodpłatne, tj. niezwiązane z kosztami lub inną formą ekwiwalentu, przysporzenie majątku tych osób, mające konkretny wymiar finansowy. Katalog nieodpłatnych świadczeń powinien być rozumiany szeroko.
Wartość pieniężną świadczeń w naturze ustala się według cen zakupu. Dlatego też do przychodu pracownika należy doliczyć kwotę w wysokości brutto, tzn. wraz z podatkiem VAT, bowiem pracownik gdyby dokonywał ich zakupu musiałby zapłacić kwotę brutto a nie netto.

Przez wiele lat organy podatkowe prezentowały niekorzystne stanowisko, zgodnie z którym już sama możliwość skorzystania ze świadczenia powodowała powstanie przychodu.
W mojej opinii nie można przypisać pracownikom przychodu w sytuacji, gdy nie można stwierdzić, czy pracownik rzeczywiście otrzymał świadczenie i jaka jest jego wartość. W przypadku nieodpłatnych świadczeń muszą być one faktycznie otrzymane, w przeciwieństwie do pieniędzy i wartości pieniężnych, które mogą być nie tylko otrzymane, ale również postawione do dyspozycji.
Stanowisko takie zaprezentował również Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 8 lipca 2014 r.( sygn. akt K 7/13). TK uznał, że nieodpłatnymi świadczeniami są wyłącznie przysporzenia majątkowe o indywidualnie określonej wartości, otrzymane przez pracownika. Dopiero wtedy po stronie zatrudnionego powstaje przychód, który podlega opodatkowaniu. Zdaniem Trybunału to, czy pracownik uzyskał dochód zależy natomiast od tego, czy skorzystał ze świadczenia oferowanego przez pracodawcę w pełni dobrowolnie i czy leżało to w jego interesie; gdyby świadczenia ze strony pracodawcy nie było, to pracownik musiałby sam ponieść wydatek.
W konsekwencji Trybunał uznał, że przychodem pracownika mogą być tylko świadczenia, które:
•    zostały spełnione za zgodą pracownika (skorzystał z nich w pełni dobrowolnie);
•    zostały spełnione w jego interesie (a nie w interesie pracodawcy) i
•    przyniosły mu korzyść w postaci powiększenia aktywów lub uniknięcia wydatku, który musiałby ponieść, a korzyść ta jest wymierna i przypisana indywidualnemu pracownikowi (nie jest dostępna w sposób ogólny dla wszystkich).

Wiele problemów działom kadr przedsiębiorstw sprawia ustalenie, czy pracownicy osiągnęli przychód z tytułu nieodpłatnych świadczeń. Wspomniany wyrok niewątpliwie zawiera cenne wskazówki, którą pozwolą wyeliminować spory interpretacyjne.
Poniżej prezentuje najczęściej pojawiające się nieodpłatne świadczenia wraz odpowiedzią na pytanie czy konieczne jest ich doliczenie do przychodów pracownika.