Określenie miejsca wykonywania pracy dla pracownika budowlanego a należności z tytułu podróży służbowej

Strony mają obowiązek określić w umowie o pracę miejsce wykonywania pracy. W przypadku pracowników budowlanych, od których praca wymaga przemieszczania się z budowy na budowę, czyli zmiany miejscowości wykonywania pracy, nie można wskazać jako miejsca pracy siedziby pracodawcy. W swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy wyjaśnił, czym jest miejsce wykonywania pracy.

SN: Miejsce pracy i siedziba pracodawcy mogą się różnić
Należy odróżnić „miejsce pracy” pracownika od „siedziby zakładu pracy”. Miejsce świadczenia pracy stanowi jeden z istotnych składników umowy o pracę, obustronnie uzgodniony, objęty ogólnym zakazem jednostronnej zmiany przez któregokolwiek z kontrahentów umowy. Strony zawierające umowę o pracę mają dużą swobodę w określeniu miejsca pracy. Może być ono określone na stałe bądź jako miejsce zmienne, przy czym w tym ostatnim wypadku zmienność miejsca pracy może wynikać z samego charakteru (rodzaju) pełnionej pracy. Ogólnie pod pojęciem miejsca pracy rozumie się bądź stały punkt w znaczeniu geograficznym, bądź pewien oznaczony obszar, strefę określoną granicami jednostki administracyjnej podziału kraju lub w inny dostatecznie wyraźny sposób, w którym ma nastąpić dopełnienie świadczenia pracy. „Miejsce pracy” nie musi być wyposażone w zaplecze socjalne, kadrowe i techniczne. Wykonywanie pracy w uzgodnionym przez strony „miejscu pracy” pracownika nie rodzi obowiązku płacenia takiemu pracownikowi ani diet, ani świadczeń rozłąkowych.
(Wyrok Sądu Najwyższego z 1 kwietnia 1985 r., I PR 19/85, OSPiKA 1986/3 poz. 46).

Jako miejsce pracy pracownika budowlanego należy zatem wskazać region czy część obszaru, na którym wykonywana jest praca budowlana - może to być np. województwo pomorskie lub południowa Polska obejmująca województwa śląskie, dolnośląskie, podkarpackie. Możliwe jest też wskazanie konkretnych budów, które pracodawca ma już zaplanowane i wie, że pracownik będzie na nich pracował. Jednak po wyczerpaniu zakresu wpisanych w umowie budów konieczna będzie zmiana umowy w drodze porozumienia lub wypowiedzenia zmieniającego, celem wpisania nowego miejsca pracy - nowej budowy.

Miejsce wykonywania pracy nie może być wskazane zbyt ogólnie, jako np. teren całej Polski. Jednak w przypadku pracowników budowlanych, którzy jeżdżą z budowy na budowę na terenie całej Polski, określenie miejsca pracy może być utrudnione. Jeśli więc pracodawca nie jest w stanie określić jako miejsca pracy konkretnych województw czy regionów, miast albo powiatów, w których prowadzi działalność budowlaną, może jako miejsce wykonywania pracy wskazać teren całego kraju oraz dodać, iż takie określenie miejsca pracy spowodowane jest charakterem działalności prowadzonej przez pracodawcę. W trakcie kontroli pracodawca może powołać się na orzeczenie Sądu Najwyższego, które mimo iż dotyczy kierowców, co do zasady, ma zastosowanie do innych pracowników stale przemieszczających się.

Pamiętać jednak należy, że w przypadku sporu sąd będzie dokładnie badał zaistniały stan faktyczny, który w konkretnym przypadku może zostać uznany za niewystarczający do uznania takiego zapisu umowy za zgodny z prawem.

SN: Podróżą służbową nie jest stałe wykonywanie pracy poza siedzibą firmy
Kierowca transportu międzynarodowego odbywający podróże w ramach wykonywania umówionej pracy i na określonym w umowie obszarze jako miejsce świadczenia pracy nie jest w podróży służbowej w rozumieniu art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy.
(Uchwała składu 7 Sędziów Sądu Najwyższego z 19 listopada 2008 r., II PZP 11/2008, OSNP 2009/13-14 poz. 166).

Z powyższego orzeczenia wynika bowiem, iż jeśli kierowca prowadzi samochód na terenie całej Polski, bo taki obszar został wskazany w umowie o pracę, to nie jest w podróży służbowej, a zatem dozwolone jest - w szczególnych przypadkach - określenie miejsca pracy jako obszaru całej Polski.

Podróżą służbową jest natomiast wykonywanie na polecenie pracodawcy zadania służbowego poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy. W takim przypadku pracownikowi przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. Podróż służbowa ma mieć charakter incydentalny i nie może polegać na tym, że pracownik jest stale w podróży służbowej. Nawet jeśli w umowie o pracę jako miejsce wykonywania pracy określono siedzibę pracodawcy np. w Krakowie, a pracownik świadczy pracę na budowach w całej Polsce, to nie mamy do czynienia z podróżą służbową. Pracownik pracuje bowiem w warunkach stałego przemieszczania się.

Wypłacane diety i ryczałtu za noclegi z tytułu podróży służbowej korzystają ze zwolnienia z podatku dochodowego. W tej kwestii wypowiedziało się orzecznictwo.

NSA: Przy podróży służbowej dieta zwolniona z podatku
Warunkiem niezbędnym do skorzystania ze zwolnienia określonego w art. 21 ust. 1 pkt 16 lit. a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych jest odbycie przez pracownika podróży służbowej. Definicję podróży służbowej można wywieść z treści art. 77⁵ § 1 Kodeksu pracy, który stanowi, iż pracownikowi wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową.
(Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 7 października 2009 r., II FSK 757/2008).

W trakcie kontroli skarbowej urzędnik może dojść do wniosku, iż za wykonywaną stale pracę poza siedzibą pracodawcy pracownik nie powinien otrzymywać diet i ryczałtu za noclegi zwolnionych od podatku, ale zwykłe wynagrodzenie podlegające opodatkowaniu. Nie są to bowiem podróże służbowe, skoro na stałe pracownik pracuje poza siedzibą pracodawcy.