Emerytura stażowa - nie wiek tylko staż pracy będzie ważny 

W Sejmie RP są dwa projekty ustaw dotyczących wprowadzenia emerytur stażowych:

• obywatelski – złożony przez Komitet Obywatelskiej Inicjatywy ustawodawczej w dniu 30 września 2021 r., a w dniu 15 grudnia 2021 r. skierowany, po I czytaniu na posiedzeniu Sejmu, do Komisji Polityki Społecznej i Rodziny;
• prezydencki – przedstawiony przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu w dniu 14 grudnia 2021 r., a w dniu 15 grudnia skierowany do I czytania na posiedzeniu Sejmu.

Oba projekty dotyczą tego samego zagadnienia prawnego, różnią się jednak w niektórych kwestiach szczegółowych. 

Wprowadzony z dniem 1 stycznia 1999 r. system emerytalny (tzw. system zdefiniowanej składki) uzależnia prawo do emerytury od spełnienia przez ubezpieczonego wyłącznie jednego warunku, tj. od osiągnięcia przez niego wieku emerytalnego, wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W rezultacie każda osoba, która przez choćby najkrótszy czas podlegała ubezpieczeniu emerytalnemu z chwilą osiągnięcia tego wieku nabędzie prawo do emerytury. W przypadku emerytury stażowej akcent ma zostać położony na długość okresu ubezpieczenia.

Wprowadzenie emerytur stażowych ma być rozwiązaniem zgodnym z oczekiwaniami społecznymi osób, które ze względu na utratę sił będącą konsekwencją długiego okresu wykonywania pracy zarobkowej nie są w stanie kontynuować jej wykonywania aż do momentu osiągnięcia wieku emerytalnego. W projekcie prezydenckim podkreślono, że emerytury stażowe służyć będą realizacji zasady sprawiedliwości społecznej, wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP. Ma ona szczególne znaczenie w sferze zabezpieczenia społecznego.

Okres ubezpieczenia może pełnić w systemie emerytalnym rolę miernika, który pozwala ocenić wkład ubezpieczonego w tworzenie funduszu ubezpieczeniowego. Włączenie stażu ubezpieczeniowego do układu warunków nabycia prawa do emerytury jest wyrazem uwzględniania elementów związanych z tzw. wysługą. System emerytalny powinien opierać się na założeniu, że po wielu latach pracy człowiek ma prawo zaprzestać aktywności zawodowej i pozostałą część swojego życia spędzić bez pracy, choćby zachował jeszcze zdolność do zarobkowania.

Autorzy projektu obywatelskiego zwrócili uwagę, że stosowane do tej pory w systemie emerytalnym ekonomiczne zachęty do regularnego opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne okazują się niewystarczające. Ubezpieczeni albo nie dostrzegają korzyści wynikających z systematycznego opłacania wysokich składek na ubezpieczenie emerytalne albo traktują te korzyści jako odległą i niepewną perspektywę. W tej sytuacji konieczne jest zastosowanie nowych, dodatkowych bodźców.

Taką rolę mogłoby pełnić wprowadzenie do systemu emerytalnego emerytury stażowej, która przysługiwałaby ubezpieczonym, którzy osiągnęli odpowiednio długi okres ubezpieczenia jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Możliwość przejścia na taką emeryturę byłaby swego rodzaju nagrodą dla ubezpieczonych, którzy w młodym wieku zaczęli wykonywać pracę zarobkową a następnie przez wiele lat regularnie opłacali składki na ubezpieczenie emerytalne. Stanowiłaby ona również wyraz docenienia przez państwo ubezpieczonych legitymujących się długim okresem ubezpieczenia. Przejście na taką emeryturę byłoby uprawnieniem, a nie obowiązkiem ubezpieczonego.

W projekcie obywatelskim proponuje się, aby w powszechnym systemie emerytalnym emerytura stażowa przysługiwała osobom urodzonym po 31 grudnia 1948 r., tj. objętym również obecnym systemem emerytalnym (tzw. systemem zdefiniowanej składki), które osiągnęły okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn. Nabycie prawa do emerytury stażowej byłoby uzależnione od jej wysokości. Przysługiwałaby ona pod warunkiem, że jej wysokość nie jest niższa od kwoty najniższego świadczenia emerytalnego, o którym mowa w art. 85 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Wysokość najniższej emerytury ogłasza Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”. Od 1 marca 2022 r. wynosi ona 1338,44 zł, zgodnie z komunikatem Prezesa ZUS z 15 lutego 2022 r. (M.P. z 2022 r. poz. 260).

Wysokość emerytury zależy zwłaszcza od takich czynników jak wartość składek na ubezpieczenie emerytalne, wpłaconych w okresie aktywności zawodowej ubezpieczonego oraz średnie dalsze trwanie życia osób w wieku osoby przechodzącej na emeryturę. Tak więc prawo do emerytury stażowej przysługiwałoby ubezpieczonym, którzy legitymują się długim okresem składkowym i nieskładkowym, pod warunkiem opłacania za nich składki na ubezpieczenie emerytalne od odpowiednio wysokiej podstawy wymiaru.

Z kolei w projekcie prezydenckim zaproponowano, że emerytura stażowa będzie przysługiwała ubezpieczonym, którzy wykażą się odpowiednio długim okresem ubezpieczeniowym (składkowym i nieskładkowym), wynoszącym w przypadku kobiet – 39 lat, a w przypadku mężczyzn – 44 lata. Podobnie, jak w projekcie obywatelskim, nabycie prawa do emerytury stażowej ma być uzależnione od tego, czy jej wysokość nie będzie niższa od kwoty najniższego świadczenia emerytalnego.

O zakończeniu wykonywania pracy zarobkowej decydowałby ubezpieczony. Aby zwiększyć swoją emeryturę, ubezpieczony legitymujący się dobrym stanem zdrowia mógłby kontynuować pracę zarobkową również po osiągnięciu wymaganego stażu ubezpieczeniowego. Projektowane regulacje dają uprawnienie pracownikom z wieloletnim stażem, do podjęcia samodzielnie decyzji, uwzględniającej ich sytuację osobistą, zdrowotną, rodzinną, dochodową, majątkową i społeczną, czy kontynuować zatrudnienie, czy zdecydować się na przejście na emeryturę – emeryturę stażową.

Zakłada się, że na zasadach określonych w art. 104 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, prawo do emerytury stażowej ulegałoby zawieszeniu lub emerytura ta ulegałaby zmniejszeniu w razie przekraczania przez emeryta określonej granicy przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.

Zawieszenie prawa do emerytury stażowej następowałoby w razie osiągania przychodu w kwocie wyższej niż 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W razie osiągania przychodu w kwocie przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie ulegałoby zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak niż kwota maksymalnego zmniejszenia.

Projekt prezydencki przewiduje, aby emerytura stażowa przysługiwała ubezpieczonym, którzy, jak już wskazano, wykażą się odpowiednio długim okresem ubezpieczeniowym, a nadto nie przystąpią do otwartego funduszu emerytalnego albo złożą wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa. Rozwiązanie takie funkcjonuje w systemie emerytalnym w przypadku emerytur w związku z pracą w szczególnych warunkach (art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Przy ustalaniu podstawy obliczenia emerytury ubezpieczonego, który złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym na dochody budżetu państwa, składki na ubezpieczenie emerytalne, zaewidencjonowane na jego koncie w ZUS zostaną zwiększone na podstawie wskaźnika korygującego, określonego w projekcie ustawy.

Powyższe projekty zmierzają do wprowadzenia do polskiego systemu ubezpieczeń społecznych świadczenia emerytalnego, do którego prawo będą miały osoby o odpowiednio długim okresie ubezpieczenia, bez względu na ich wiek. Zgodnie z projektem obywatelskim, okresy ubezpieczenia uprawniające do emerytury stażowej maja wynosić 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn. Okresy zaproponowane w projekcie prezydenckim są dłuższe i wynoszą 39 lat dla kobiet, a 44 lata dla mężczyzn. Zakłada się, że nie będzie możliwe łączenie świadczeń z systemu emerytalno-rentowego (niezależnie, czy powszechnego czy rolniczego) z emeryturą stażową. Projekt prezydencki przewiduje wejście ustawy w życie z dniem 1 stycznia 2023 r., natomiast projekt obywatelski – z upływem 14 dni od dnia opublikowania ustawy. Prace Sejmu nad oboma projektami są w toku.