Obowiązek tworzenia ZFŚS u pracodawców ze sfery budżetowej a możliwość rezygnacji z tworzenia funduszu w domu pomocy społecznej

Obowiązek tworzenia ZFŚS u pracodawców ze sfery budżetowej a możliwość rezygnacji z tworzenia funduszu w domu pomocy społecznej

Czy placówka działająca na zlecenie starosty (dom pomocy społecznej dla dzieci - DPS), zatrudniająca ponad 50 pracowników, w której działa ZFŚS, może zrezygnować z jego tworzenia ze względu na trudną sytuację finansową? Czy w takiej sytuacji konieczna jest zgoda wszystkich pracowników, czy tylko osoby reprezentującej załogę? Jest to propozycja pracowników, którzy ze względu na niskie zarobki chcieliby kwotę odpisów przeznaczyć na wypłaty wynagrodzeń.

Takie działanie nie jest możliwe, jeśli DPS jest prowadzony w jednej z form gospodarki budżetowej, wymienionych w art. 3 ust. 2 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych. Natomiast rezygnacja z tworzenia funduszu jest dopuszczalna w przypadku prowadzenia przez DPS samodzielnej gospodarki finansowej.

1. Pracodawcy ze sfery budżetowej nie mogą zrezygnować z tworzenia funduszu

Pracodawcy prowadzący działalność w formie:

» jednostki budżetowej,

» gospodarstwa pomocniczego jednostki budżetowej oraz

» zakładu budżetowego - według zasad określonych w przepisach o finansach publicznych

obligatoryjnie tworzą zakładowy fundusz świadczeń socjalnych (bez względu na liczbę pracowników). Wprawdzie ustawa o ZFŚS przewiduje możliwość ustalenia dowolnej wysokości odpisu na ZFŚS, a nawet rezygnacji z jego tworzenia, jednakże takie rozwiązanie jest możliwe wyłącznie u pracodawców prowadzących samodzielną gospodarkę finansową.

U pracodawców spoza tzw. sfery budżetowej układ zbiorowy pracy - a gdy pracownicy nie są nim objęci - regulamin wynagradzania, mogą dowolnie kształtować wysokość odpisu na fundusz, mogą także postanawiać, że fundusz nie będzie tworzony. Taka zmiana prawa zakładowego wymaga przy tym uzgodnienia z zakładową organizacją związkową, a gdy ona nie działa - z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów.

2. Po likwidacji funduszu - pozostałe środki należy przeznaczyć na cele socjalne

Jeśli zatem DPS prowadzi gospodarkę w formach budżetowych - nie może zrezygnować z tworzenia funduszu, czyli naliczania i odprowadzania równowartości środków pieniężnych, stanowiących ustawowy odpis podstawowy, na odrębny rachunek bankowy funduszu. Natomiast w przypadku prowadzenia samodzielnej gospodarki finansowej DPS może - zmieniając odpowiednio układ zbiorowy pracy lub regulamin wynagradzania - odstąpić od tego obowiązku. W tym ostatnim przypadku należy mieć jednak na uwadze konieczność utworzenia funduszu za okres od początku roku kalendarzowego do momentu wejścia w życie stosownie zmienionego prawa zakładowego.

Ponadto, nawet w sytuacji rezygnacji z tworzenia funduszu, niewykorzystane jego środki należy przeznaczyć wyłącznie na działalność socjalną - według zasad określonych w ustawie. W żadnym bowiem wypadku środków funduszu nie można przeznaczać na inne cele, w tym także na wynagrodzenia pracowników. Stanowiłoby to naruszenie przepisów ustawy o ZFŚS, zagrożone karą grzywny, orzekanej na podstawie wniosku pochodzącego od właściwego organu Państwowej Inspekcji Pracy, w trybie określonym przepisami Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia.

Podstawa prawna
» art. 3, art. 4, art. 6 ust. 2, art. 10, art. 11, art. 12 i art. 12a ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (Dz.U. z 1996 r. nr 70, poz. 335),
» art. 20 ust. 1, art. 24 ust. 1, art. 26 ust. 1, ust. 2 ustawy z 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2005 r. nr 249, poz. 2104, ze zm.).

Autor: Jadwiga Stefaniak