Obowiązek odbycia służby przygotowawczej przez pracownika samorządowego wcześniej zatrudnianego na zastępstwo
Czy osoba, która przepracowała w jednostkach samorządu terytorialnego na podstawie umowy o pracę na czas określony 5 miesięcy, a następnie 2 lata na umowę na zastępstwo i nie odbyła służby przygotowawczej zakończonej egzaminem, może być traktowana jak osoba podejmująca pracę po raz pierwszy (art. 16 ust.3 ustawy o pracownikach samorządowych)? Czy osoba taka podlega służbie przygotowawczej i czy można z nią zawrzeć umowę na czas nieokreślony?
W literaturze spotyka się dwa odrębne stanowiska w omawianej sprawie. W ocenie autorki odpowiedzi osoba, która spełniła warunki uprzedniego zatrudnienia na stanowiskach urzędniczych lub kierowniczych stanowiskach urzędniczych przez okres dłuższy niż 6 miesięcy nie powinna być uznawana za osobę podejmującą pracę po raz pierwszy w tej grupie stanowiskowej. W związku z tym może zostać zatrudniona na czas nieokreślony, a pracodawca nie ma obowiązku organizowania dla niej służby przygotowawczej zakończonej egzaminem.
Przepisy ustawy o pracownikach samorządowych wskazują, że osobą podejmującą pracę po raz pierwszy na stanowisku urzędniczym lub kierowniczym stanowisku urzędniczym jest osoba, która nie była wcześniej zatrudniona w jednostkach wymienionych w art. 2 tejże ustawy na czas nieokreślony albo na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, i nie odbyła służby przygotowawczej zakończonej zdaniem egzaminu. Oznacza to, że do wskazanego stażu pracy zalicza się zatrudnienie w:
- urzędach marszałkowskich oraz wojewódzkich samorządowych jednostkach organizacyjnych;
- starostwach powiatowych oraz powiatowych jednostkach organizacyjnych;
- urzędach gmin, jednostkach pomocniczych gmin, gminnych jednostkach budżetowych i samorządowych zakładach budżetowych;
- biurach (ich odpowiednikach) związków jednostek samorządu terytorialnego oraz samorządowych zakładów budżetowych utworzonych przez te związki;
- biurach (ich odpowiednikach) jednostek administracyjnych jednostek samorządu terytorialnego.
Specyfika umowy na zastępstwo
Wskazany przepis odnosi się zarówno do zatrudnienia na czas określony jak i na czas nieokreślony. Literalnie nie został w nim wskazany okres zatrudnienia na zastępstwo. Należy jednak wskazać, że umowa na zastępstwo jest specyficzną umową zawieraną na czas określony w przypadku w którym zachodzi konieczność zastępstwa nieobecnego pracownika, a końcowy termin tej umowy jest wyznaczany powrotem do pracy pracownika zastępowanego. Umowa ta nie musi być poprzedzona otwartym i konkurencyjnym naborem na wolne stanowisko, ale równocześnie pracodawca nie może przekształcić takiej umowy w umowę na czas określony lub nieokreślony w celu zatrudnienia pracownika na wolnym stanowisku.
Umowa na zastępstwo a staż pracy na stanowisku samorządowym
Te ograniczenia nie powodują jednak, aby nie uznać zatrudnienia na zastępstwo za zatrudnienie na czas określony. Tym samym, we wskazanym przypadku, jeśli zatrudnienie na czas określony oraz na zastępstwo dotyczyło stanowisk urzędniczych lub kierowniczych stanowisk urzędniczych należy uznać, że pracownik spełnił kryterium stażowe, które eliminuje go z grupy osób określanych jako podejmujące pracę po raz pierwszy na stanowisku urzędniczym lub kierowniczym stanowisku urzędniczym.
Okoliczność, że pracownik nie odbył służby przygotowawczej zakończonej egzaminem – w ocenie autorki odpowiedzi – nie ma w tym przypadku znaczenia. Należy skłonić się ku interpretacjom wskazującym, że do uznania osoby za podejmującej pracę po raz pierwszym na stanowisku urzędniczym lub kierowniczym stanowisku urzędniczym wymagane jest spełnienie dwóch przesłanek łącznie, na co wskazuje spójnik „i”: brak stażu pracy i brak służby przygotowawczej zakończonej egzaminem.
W związku z tym jeśli staż pracy pracownika powoduje wyeliminowanie jednego ze wskazanych kryteriów, nie ma podstaw do uznania, że jest to osoba podejmująca pracę po raz pierwszy. Nie ma więc obowiązku po jej zatrudnieniu organizowania służby przygotowawczej, a pracownik może być zatrudniony zarówno na czas określony jak i na czas nieokreślony, w zależności od potrzeb pracodawcy. W stosunku do osób, których praca ma być kolejną na stanowisku urzędniczym lub kierowniczym stanowisku urzędniczym, ale w innej jednostce, nie ma bowiem obowiązku poprzedzania umowy na czas nieokreślony umową na czas określony.
Odmienne podejście
Należy jednak wskazać, że w literaturze spotyka się również odmienne stanowisko, zgodnie z którym do uznania, że pracownik nie jest osobą rozpoczynającą pracę po raz pierwszy wymagane jest zarówno spełnienie kryterium stażu w jednostkach samorządowych na stanowisku urzędniczym lub kierowniczym stanowisku urzędniczym, jak i odbycie służby przygotowawczej zakończonej egzaminem.
Zgodnie z tym poglądem nawet wieloletni pracownik samorządowy, który nie odbył służby przygotowawczej zakończonej egzaminem u kolejnego pracodawcy samorządowego powinien być traktowany jak osoba zatrudniona na takim stanowisku po raz pierwszy, a więc na czas określony do 6 miesięcy oraz z obowiązkiem odbycia służby przygotowawczej oraz zdania egzaminu, chyba że pracodawca zwolni go ze służby i zostanie przeprowadzony jedynie egzamin.
Maria Kucharska-Fiałkowska
