Praca w dni wolne - jak ją prawidłowo rekompensować
Każdy pracownik w trakcie roku korzysta z określonej liczby dni wolnych od pracy. Zaliczamy do nich przede wszystkim niedziele, święta i dni wyznaczane w celu zachowania zasady przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy (często są to soboty, choć nie zawsze tak musi być). Niekiedy zdarza się, że w takich dniach konieczna jest obecność pracownika w pracy.
Takie przypadki przewidziane są również w przepisach dotyczących zatrudnienia. Gdy dojdzie do takiej sytuacji, pracodawca jest zobowiązany odpowiednio zrekompensować ponadplanową pracę podwładnego.
Sposoby rekompensowania wykonywania obowiązków służbowych w dniu wolnym od pracy
|
Praca w dniu wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy |
Praca w niedzielę |
Praca w święto |
Brak udzielenia dnia wolnego skutkuje obowiązkiem wypłacenia – prócz normalnego wynagrodzenia – stosownego dodatku do pensji (choć stanowi wykroczenie przeciwko przepisom o czasie pracy). |
Brak udzielenia dnia wolnego wiąże się z koniecznością wypłacenia – prócz normalnego wynagrodzenia – stosownego dodatku do pensji. |
Brak udzielenia dnia wolnego wymusza na pracodawcy wypłacenie – prócz normalnego wynagrodzenia – stosownego dodatku do pensji. |
|
Uwaga: podwładnemu przysługuje dzień wolny nawet wówczas, gdy pracował zaledwie godzinę bądź nawet mniej w dzień grafikowo wolny. |
||
Dzień wolny może nie wystarczyć
Dzień wolny rekompensuje pracownikowi pracę do 8 godzin w niedzielę, święto lub w dzień niepracujący z racji 5-dniowego tygodnia pracy. Praca w ww. okolicznościach ponad 8 godzin jest pracą w godzinach nadliczbowych ponad dobowy wymiar czasu pracy i dlatego powinna być rekompensowana na ogólnych warunkach jako praca w godzinach nadliczbowych, tzn. czasem wolnym lub stosownym dodatkiem do wynagrodzenia.
Za realizację zadań służbowych powyżej 8 godzin w dniu wolnym, zakład może udzielić czasu wolnego w proporcji:
-
1 godzina czasu wolnego za 1 godzinę pracy powyżej 8 godzin – jeśli pracownik złoży w tej sprawie odpowiedni wniosek,
-
1,5 godziny czasu wolnego za 1 godzinę pracy powyżej 8 godzin – jeśli pracodawca oddaje czas wolny z własnej inicjatywy.
Ustalanie normalnego wynagrodzenia oraz dodatku do pensji
Normalne wynagrodzenie należy się pracownikowi za każdą godzinę wypracowaną w dniu wolnym niezależnie od tego, czy jest mu udzielany czas wolny czy też nie. Wynika to z zasady zapisanej w art. 80 kp mówiącej o tym, że za pracę wykonaną przysługuje zapłata.
Jeśli nie było możliwości oddania zatrudnionemu czasu wolnego za pracę w niedzielę, święto lub dzień wolny z tytułu średnio 5-dniowego tygodnia pracy, wówczas pracodawcy nie pozostaje nic innego jak wypłacić gratyfikację finansową w postaci dodatku do wynagrodzenia.
Podstawę przedmiotowego dodatku stanowi:
-
tylko płaca zasadnicza, a więc wynagrodzenie podwładnego wynikające wyłącznie z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną (wyrok SN z 3 kwietnia 2007 r., sygn. akt II PZP 4/07) lub
-
60% wynagrodzenia obliczanego zgodnie z zasadami obowiązującymi przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy – gdy przy określaniu warunków płacowych nie wyodrębniono płacy zasadniczej (np. w przypadku zatrudnionego wynagradzanego akordowo lub prowizyjnie).
Wyliczanie normalnego wynagrodzenia oraz dodatków należnych za pracę w dzień wolny
|
Charakter wynagrodzenia otrzymywanego przez pracownika |
Sposób obliczania normalnego wynagrodzenia oraz dodatku za pracę niedzielną, świąteczną oraz w dzień wolny z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy |
|
Płaca określona stawką godzinową |
Normalne wynagrodzenie: stawkę godzinową mnoży się przez liczbę godzin przepracowanych w dniu wolnym. Dodatek: stawkę godzinową mnoży się przez liczbę godzin przepracowanych w dniu wolnym oraz stawkę procentową dodatku. |
|
Płaca określona w stałej miesięcznej wysokości |
Normalne wynagrodzenie:
Dodatek:
|
|
Płaca zmienna bez wyodrębnionej stawki miesięcznej i godzinowej (np. prowizyjne lub akordowe) |
Wyliczoną kwotę za 1 godzinę mnoży się przez stawkę procentową dodatku oraz przez liczbę godzin pracy w dzień wolny. |
Przykład
Pracownik co miesiąc oprócz wynagrodzenia zasadniczego otrzymuje stałe dodatki za niepalenie, za dyspozycyjność, za szkodliwość dla zdrowia oraz zmienne nagrody uznaniowe i premie uzależnione od uzyskania określonych konkretnych osiągnięć w pracy. Spośród ww. składników płacy przy liczeniu normalnego wynagrodzenia za nadgodziny nie należy uwzględniać nagród oraz premii.
Dodatek w wysokości 50%, 100%, a nawet 200%
To, w jakiej wysokości dodatki należą się pracownikowi za pracę w dzień wolny od pracy, któremu nie wyznaczono w zamian innego dnia wolnego, zależy głównie od okoliczności w jakich praca była świadczona, a w przypadku pracy niedzielnej i świątecznej – również od tego, jaką interpretację przepisów przyjmie pracodawca.
Już od dawna w doktrynie prezentowane są dwa odmienne poglądy na temat liczby dodatków przysługujących za realizację zadań w niedzielę i święto.
Liczba dodatków przysługujących za pracę w niedzielę i święto.
|
Pogląd korzystniejszy dla pracowników |
Pogląd korzystniejszy dla zakładów pracy |
|
Za pracę niedzielną i świąteczną podwładny, któremu nie wyznaczono w zamian dnia wolnego, powinien zostać opłacany 2 niezależnymi dodatkami w wysokości:
|
Za pracę w niedzielę i święto pracownik powinien otrzymać tylko jeden dodatek 100% – tak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 29 sierpnia 2008 r. (sygn. akt I OSK 1281/07) oraz SN w uchwale z 15 lutego 2006 r. (sygn. II PZP 11/05, OSNP 2006/11–12/170), w którym czytamy, że „w razie nieudzielenia przez pracodawcę w okresie rozliczeniowym innego dnia wolnego od pracy w zamian za dozwoloną pracę świadczoną w niedzielę lub święto, pracownikowi przysługuje za każdą godzinę takiej pracy tylko jeden dodatek (przewidziany w art. 15111 § 2 lub § 3 Kodeksu pracy)”. |
Z uwagi na rozbieżności zajmowanych w poruszonej kwestii stanowisk, to zakład pracy musi zadecydować, ile dodatków wypłacać zatrudnionym osobom za stawienie się w pracy w niedzielę i święto.
Pracownik za wykonywanie poleceń służbowych w dzień wolny, za które nie udzielono czasu wolnego powinien otrzymać:
1) za pracę w dzień wolny z racji 5-dniowego tygodnia pracy:
-
za 8 pierwszych godzin pracy – normalne wynagrodzenie oraz dodatek w wysokości 100% (art. 1511 § 2 kp),
-
za każdą następną godzinę – normalne wynagrodzenie wraz z 50-procentowym dodatkiem lub 100-procentowym dodatkiem, gdy godziny te przypadały na porę nocną (art. 1511 § 1 pkt 1 lit. a oraz pkt 2 kp);
2) za pracę w niedzielę i święto:
-
za 8 pierwszych godzin pracy – normalne wynagrodzenie oraz dodatek w wysokości 100% lub dwa dodatki 100% przy stosowaniu interpretacji bardziej korzystnej dla podwładnych,
-
za każdą następną godzinę – normalne wynagrodzenie wraz ze 100-procentowym dodatkiem (art. 1511 § 1 pkt 1 b kp).
Pamiętajmy, że w sytuacji gdy święto przypada w niedzielę, wówczas stosuje się przepisy dotyczące pracy w niedzielę.
-
art. 80, art. 1511, art. 1512, art. 15111 ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1502 ze zm.),
-
§ 4 i 4a rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. nr 62, poz. 289 ze zm.).
Mariusz Pigulski
