Limit godzin nadliczbowych pracownika

Kodeks pracy, w art. 151 § 1, wymienia przypadki, w których dopuszczalna jest praca w godzinach nadliczbowych. Dotyczy to:

• konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,

• szczególnych potrzeb pracodawcy, które należy rozumieć jako przeciwstawne do zwykłych, normalnych potrzeb pracodawcy związanych z prowadzoną przez niego działalnością.

Jednak nawet w wyjątkowych sytuacjach pracodawca musi pamiętać o obowiązujących limitach godzin nadliczbowych.

Pierwszym ograniczeniem jest obowiązek zapewnienia pracownikom co najmniej 11-godzinnego odpoczynku dobowego. Realizując ten nakaz, pracodawca może zatem zlecać pracownikom pracę przez maksymalnie 13 godzin na dobę.

Na pracę w godzinach nadliczbowych pozostaje więc w ciągu doby od 5 godzin (w systemie podstawowego czasu pracy przy normie czasu pracy do 8 godzin na dobę) do 1 godziny (np. w systemie równoważnego czasu pracy przy pracy do 12 godzin na dobę). Nie można tego przedłużyć poprzez przesunięcie godzin pracy następnego dnia, by było nieprzerwanie 11 godzin (ale już część z nich w kolejnej dobie). Odpoczynek powinien bowiem w całości przypadać w danej dobie pracowniczej. Polecenie pracy w godzinach nadliczbowych w rozmiarze przekraczającym dopuszczalny limit godzin nadliczbowych jest wykroczeniem przeciwko prawom pracownika.

W przypadku nadgodzin z powodu konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii można wyjątkowo nie zapewnić co najmniej 11-godzinnego odpoczynku dobowego. Wówczas pracownik ma prawo do równoważnego odpoczynku, którego należy udzielić do końca okresu rozliczeniowego.

Z kolei tygodniowy czas pracy pracownika, liczony łącznie z godzinami nadliczbowymi, nie może przekraczać przeciętnie 48 godzin w okresie rozliczeniowym. Wspomniane 48 godzin obejmuje zarówno godziny normalnej pracy, jak i godziny nadliczbowe.

Oznacza to, że można nakazać pracownikowi pracę nadliczbową w wymiarze przeciętnie 8 godzin w tygodniu, w okresie rozliczeniowym. Przeciętnie 48-godzinny tygodniowy limit godzin pracy obowiązuje bez względu na system i rozkład czasu pracy. Nie można go zmienić nawet za zgodą pracownika.

Trzeba przy tym pamiętać, aby czas pracy pracowników rozliczać na bieżąco, w celu kontrolowania, czy zachowany został wspomniany tygodniowy limit godzin pracy. W przypadku gdy jest duże ryzyko przekroczenia tego limitu, liczbę przepracowanych godzin może kontrolować bezpośredni przełożony pracownika, np. prowadząc roboczą ewidencję nadgodzin, przekazywaną następnie do działu kadr.

Jeśli kontrola odbywa się w środku okresu rozliczeniowego i inspektor stwierdzi, że do chwili kontroli limit pracy nadliczbowej jest przekroczony, nie powinien karać pracodawcy (może go np. pouczyć). Jeżeli jednak stwierdzi przekroczenie limitu w zakończonym już okresie rozliczeniowym, może ukarać pracodawcę mandatem.

Uwaga: limit 48 godzin pracy w tygodniu nie dotyczy pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.

Praca w godzinach nadliczbowych, ze względu na szczególne potrzeby pracodawcy, nie może przekraczać 150 godzin w ciągu roku. Ograniczenie to nie dotyczy jednak nadgodzin w związku z prowadzeniem akcji ratowniczej lub usuwaniem awarii.

Poza tym w układzie zbiorowym lub w regulaminie pracy (albo w umowie o pracę, jeżeli pracodawca nie ma układu zbiorowego i nie musi mieć regulaminu pracy) można ustalić inną liczbę godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym. Liczby tej nie można jednak podnosić w nieskończoność. Jej granice wyznacza wielokrotność 48-godzinnych tygodniowych limitów czasu pracy. Inspekcja pracy uważa, że w roku kalendarzowym można pracownikowi polecić maksymalnie 416 godzin nadliczbowych (52 tygodnie w roku × 8 nadgodzin możliwych przeciętnie w tygodniu).

Z kolei Ministerstwo Pracy wyraziło opinię, że tę liczbę trzeba jeszcze pomniejszyć o roczny urlop wypoczynkowy pracownika. A zatem w przypadku pracownika:

• którego roczny wymiar urlopu wynosi 20 dni – limit nadgodzin można zwiększyć maksymalnie do 384 godzin (52 tygodnie w roku – 4 tygodnie urlopu = 48 tygodni; 48 tygodni × 8 godzin = 384 godzin),

• którego roczny wymiar urlopu wynosi 26 dni – limit nadgodzin można zwiększyć maksymalnie do 376 godzin (52 tygodnie w roku – 5 tygodni urlopu = 47 tygodni; 47 tygodni × 8 godzin = 376 godzin).

Do rocznego limitu godzin nadliczbowych wlicza się wszystkie nadgodziny, niezależnie od:

• tego, czy pracownik wykonywał taką pracę w dniu roboczym, w niedzielę lub święto czy w dniu wolnym z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy;

• formy rekompensaty nadgodzin (dodatkiem lub czasem wolnym);

• tego, u ilu pracodawców był zatrudniony pracownik (jeśli np. w ciągu roku kalendarzowego pracował najpierw u jednego, a potem u drugiego pracodawcy, to nadgodziny, które miał u pierwszego pracodawcy, pomniejszają dopuszczalną liczbę nadgodzin, jakie może mu zlecić drugi pracodawca.; dlatego też informację o liczbie nadgodzin podaje się w świadectwie pracy, w rubryce „Informacje uzupełniające”).