Działalność socjalna – jak można ją zawiesić na podstawie przepisów antykryzysowych

Możliwość zawieszenia działalności funduszu socjalnego zakładają przepisy obowiązującej specustawy COVID (ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych; Dz.U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm.), wprowadzone tzw. tarczą antykryzysową 4.0 – ustawą z 4 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19.

Zgodnie z art. 15ge ust. 1 specustawy COVID w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, w przypadku wystąpienia u pracodawcy w rozumieniu art. 3 Kodeksu pracy, spadku obrotów gospodarczych, lub istotnego wzrostu obciążenia funduszu wynagrodzeń, pracodawca może zawiesić obowiązki:

1. tworzenia lub funkcjonowania zakładowego funduszu świadczeń socjalnych,

2. dokonywania odpisu podstawowego,

3. wypłaty świadczeń urlopowych

–  o których mowa w ustawie z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn.: Dz.U. z 2021 r. poz. 746 ze zm.).

Możliwość zawieszenia działalności socjalnej jest ujęta z punktu widzenia podmiotowego bardzo szeroko – nie pojawia się tu kategoria przedsiębiorcy ani też innego podmiotu gospodarczego czy instytucji (publicznej lub prywatnej). Może bowiem dotyczyć każdego pracodawcy – zgodnie z definicją art. 3 kp powołanego w przepisie art. 15ge ust. 1 pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.

Zawieszenie działalności socjalnej musi mieć ścisły związek z panującą pandemią COVID-19. Może ono nastąpić wyłącznie podczas ogłoszonego wcześniej stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii, co w praktyce oznacza, że po odwołaniu co najmniej stanu epidemii, a w praktyce po definitywnym odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego pracodawca jest obowiązany powrócić do zawieszonej działalności socjalnej.

Kolejnym warunkiem zawieszenia działalności socjalnej jest spadek obrotów gospodarczych pracodawcy, określony jako spadek sprzedaży towarów lub usług, w ujęciu ilościowym lub wartościowym, ustalony według parametrów określonych w art. 15g ust. 9 specustawy COVID.

Alternatywnym warunkiem jest istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń, określony w nowym art. 15gb ust. 2, wprowadzonym przez tarczę 4.0. Istotny wzrost obciążenia funduszu wynagrodzeń to zwiększenie ilorazu kosztów wynagrodzeń pracowników, z uwzględnieniem składek na ubezpieczenia społeczne pracowników finansowanych przez pracodawcę i przychodów ze sprzedaży towarów lub usług z tego samego miesiąca kalendarzowego dowolnie wskazanego przez przedsiębiorcę i przypadającego od 1 marca 2020 r. do dnia poprzedzającego zawieszenie działalności socjalnej, nie mniej niż o 5% w porównaniu do takiego ilorazu z miesiąca poprzedzającego (miesiąc bazowy); za miesiąc uważa się także 30 kolejno po sobie następujących dni kalendarzowych, w przypadku gdy okres porównawczy rozpoczyna się w trakcie miesiąca kalendarzowego, to jest w dniu innym niż pierwszy dzień danego miesiąca kalendarzowego.

Zarazem – w myśl art. 15gb ust. 3 specustawy COVID do kosztu wynagrodzeń pracowników nie zalicza się:

• kosztów wynagrodzeń pracowników, z którymi rozwiązano umowę o pracę,

• kosztów wynagrodzeń pracowników, którym obniżono wynagrodzenie w trybie obniżenia wymiaru etatu, w wysokości odpowiadającej wysokości tego obniżenia.

Nawet mimo spełnienia powyższych warunków pracodawca jednak nie może – co do zasady – zawiesić działalności socjalnej jednostronnie. Jeśli u pracodawcy działają związki zawodowe, obowiązany jest on do zawarcia stosownego porozumienia w przedmiocie zawieszenia działalności socjalnej.

Jednak obowiązek ten jest ograniczony, gdyż porozumienie powinien zawrzeć pracodawca tylko z reprezentatywnymi organizacjami związkowymi. Planowany art. 15ge ust. 2 przewiduje porozumienie tylko z organizacjami reprezentatywnymi w rozumieniu przepisów art. 25³ ust. 1 lub 2 ustawy o związkach zawodowych. Chodzi tu o te zakładowe organizacje związkowe, które:

• są jednostką organizacyjną albo organizacją członkowską ponadzakładowej organizacji związkowej uznanej za reprezentatywną w rozumieniu ustawy o Radzie Dialogu Społecznego i zrzeszająca co najmniej 8% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy lub

• zrzeszają co najmniej 15% osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy, albo

• jeżeli żadna z zakładowych organizacji związkowych nie spełnia powyższych wymogów – zrzeszają największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową zatrudnionych u pracodawcy.

Ustawa wprowadza dodatkowy wymóg – każda z organizacji uznanych za reprezentatywną musi zrzeszać co najmniej 5% pracowników zatrudnionych u pracodawcy, aby mogła zawrzeć wskazane porozumienie w sprawie zawieszenia działalności socjalnej. Jeżeli żadna z organizacji nie zrzesza minimum 5% stanu załogi, za reprezentatywne uznane są tylko te organizacje, których reprezentatywność wynika wprost z ustawy o związkach zawodowych.