Ochronie przed potrąceniami podlega nie tylko pensja zasadnicza
Dokonywanie potrąceń z pensji odbywa się w granicach ściśle określonych przez Kodeks pracy – pod groźbą kary grzywny za wykroczenie. Wszystko po to, aby chronić wynagrodzenie pracownika. Pod tym pojęciem kryją się zaś, oprócz stałej stawki miesięcznej, także premie, dodatki i kilka innych świadczeń. Ale już odszkodowania – niekoniecznie.
Artykuł 87 § 1 Kodeksu pracy wskazuje, że z wynagrodzenia mogą być potrącane bez zgody pracownika (ale tylko w określonej przepisami proporcji):
-
sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności alimentacyjnych (alimenty przyznane przez sąd rodziny na rzecz dzieci pracownika, jego byłego małżonka lub innego członka rodziny),
-
sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności niealimentacyjnych (inne należności zasądzone od pracownika przez sądy - np. niespłacone kredyty, należności publiczno-prawne – np. zaległości podatkowe),
-
zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi,
-
kary pieniężne nakładane zgodnie z art. 108 kp.
Zdaniem SN: Artykuł 87 kp, jako przepis dotyczący ochrony wynagrodzenia za pracę, nie podlega wykładni rozszerzającej. Dlatego zakład pracy może potrącać bez zgody pracownika tylko ściśle określone należności wymienione wyczerpująco w art. 87 § 1 kp ( wyrok SN z 11 czerwca 1980 r., I PR 43/80, OSNC 1980/12/248).
Dokonywanie potrąceń innych, niż wskazane (np. składki związkowej, spłaty rat pożyczki z ZFŚS) wymaga już pisemnej zgody pracownika.
Składniki stałe i zmienne
Potrąceń na zasadach z art. 87 kp dokonuje się z całego wynagrodzenia, bez względu na to, jakie składniki obejmuje. Chodzi więc zarówno o pensję określoną w stałych stawkach godzinowych czy miesięcznych, jak i o wszelkie zmienne składniki, np.:
-
wynagrodzenie akordowe, czy prowizyjne,
-
premie oraz dodatki regulaminowe,
-
nagrody,
-
składniki wynikające z przepisów prawa, jak np. dodatki za pracę w nadgodzinach i w porze nocnej.
Świadczenia za niewykonywanie pracy
Ograniczenia w zakresie potrąceń dotyczą nie tylko wynagrodzenia w znaczeniu ścisłym. Ochroną objęte są także świadczenia gwarancyjne za czas niewykonywania pracy z art. 80 kp. Ustawodawca nadał im bowiem walor wynagrodzeniowy, mimo że nie są zapłatą za rzeczywiście wykonaną pracę. Chodzi np. o wynagrodzenie za:
-
dni wolne na poszukiwanie pracy w czasie okresu wypowiedzenia (art. 37 § 1 kp),
-
bezprawnie skrócony okres wypowiedzenia umowy o pracę - art. 49 (Kodeksu pracy),
-
niezawiniony przez pracownika przestój (art. 81 kp),
-
czas niezdolności do pracy z powodu choroby (art. 92 kp).
Zostało to potwierdzone w uzasadnieniu uchwały składu 7 sędziów SN z 17 stycznia 2013 r., II PZP 4/12, Biul.SN 2013/1/24.
Należności z tytułu urlopu
W orzecznictwie SN przyjmuje się, że ochronie w zakresie potrąceń takiej, jak wynagrodzenie za pracę, podlegają również świadczenia przysługujące pracownikowi w związku z korzystaniem z urlopu wypoczynkowego.
Zdaniem SN: Z ekwiwalentu urlopowego nie mogą być potrącane bez zgody pracownika wyrażonej na piśmie inne należności niż określone w art. 87 § 1 kp (wyrok SN z 29 stycznia 2007 r., II PK 181/06, OSNP 2008/5-6/64). Ekwiwalent pieniężny należny pracownikowi za nie wykorzystany urlop wypoczynkowy podlega ochronie w takim samym zakresie jak wynagrodzenie za pracę (wyrok SN z 11 czerwca 1980 r., I PR 43/80, OSNCP 1980/12/248).
Chodzi przede wszystkim o:
-
wynagrodzenie za czas urlopu i
-
ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany w naturze urlop wypoczynkowy.
Odprawa emerytalna i nagroda jubileuszowa
Nie ma przepisu prawa pracy, który wprost zakazywałby dokonywania potrąceń z odprawy emerytalnej lub nagrody jubileuszowej. Według orzecznictwa SN w drodze analogii stosuje się tu jednak art. 87 § 1 kp.
Zdaniem SN: Dopuszczalność stosowania art. 87 § 1 kp w drodze analogii do odprawy emerytalnej i nagrody jubileuszowej uzasadniona jest podobieństwem funkcji i charakteru obu tych świadczeń w zestawieniu z wynagrodzeniem za pracę w ujęciu ścisłym (wyrok SN z 17 lutego 2004 r., I PK 217/03, OSNP 2004/24/419).
Co ważne, tę wykładnię przepisów potwierdził Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z 17 stycznia 2013 r., II PZP 4/12, Biul.SN 2013/1/24.
Odszkodowanie za bezprawne zwolnienie
W orzecznictwie SN pojawia się także pogląd, że pojęcie wynagrodzenie za pracę nie powinno być rozszerzane na odszkodowania należne pracownikom z tytułu rozwiązania umowy o pracę z naruszeniem prawa. Czyli takie świadczenia nie powinny korzystać z ochrony przed potrąceniem z art. 87 kp.
Zdaniem SN: Rekompensata dla pracownika za rozwiązanie umowy o pracę z winy pracodawcy (art. 55 § 11 kp) nie podlega ochronie przed potrąceniami tak, jak pensja. Nie jest bowiem wynagrodzeniem (uchwała składu 7 sędziów SN z 17 stycznia 2013 r., II PZP 4/12, Biul.SN 2013/1/24).
Natomiast w uzasadnieniu wskazanej uchwały SN potwierdził dotychczasową wykładnię, że ochronie przed potrąceniami na podstawie art. 87 kp podlegają odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika. Można się bowiem w nich dopatrywać pewnej formy zapłaty czy też gratyfikacji.
Ryczałtowe wynagrodzenie społecznego inspektora
Wynagrodzenie zryczałtowane, które może zostać przyznane społecznemu inspektorowi pracy na mocy art. 15 ust. 3 ustawy z 24 czerwca 1983 r. o społecznej inspekcji pracy (Dz.U. nr 35, poz. 163 ze zm.) jest - podobnie jak wynagrodzenie za pracę - świadczeniem okresowym pracodawcy na rzecz pracownika i ma, po jego przyznaniu, charakter roszczeniowy. W ocenie SN jest ono na tyle zbliżone do wynagrodzenia za pracę, że - pomimo, iż wynagrodzeniem nie jest - należy do niego odpowiednio stosować przepisy o wynagrodzeniu za pracę.
Zdaniem SN: Miesięczne wynagrodzenie ryczałtowe społecznego inspektora pracy nie jest wynagrodzeniem za pracę, należy jednak stosować do niego odpowiednio przepisy o tym wynagrodzeniu (uchwała SN z11 maja 2010 r., II PZP 3/10, OSNP 2010/19-20/226).
Będą tu więc miały zastosowanie wszystkie przepisy dotyczące ochrony wynagrodzenia za pracę, w tym np. regulujące granice dopuszczalnych potrąceń.
