Reforma emerytalna – co się zmienia od 1 października 2017 r.

Wprowadzana od 1 października br. nowelizacja przepisów ustawy emerytalnej dotyczy również m.in.:

• emerytury nauczycielskiej,

• orzekania o niezdolności do pracy do osiągnięcia obniżonego wieku emerytalnego,

• ustalenia okresu brakującego do pełnych 25 lat okresów składkowych oraz nieskładkowych przy obliczaniu wysokości renty z tytułu niezdolności do pracy, liczonych od zgłoszenia wniosku do osiągnięcia obniżonego wieku,

• przyznania emerytury z urzędu w obniżonym wieku emerytalnym,

• ustania prawa do świadczenia/zasiłku przedemerytalnego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, emerytury pomostowej z dniem poprzedzającym ukończenie obniżonego wieku emerytalnego,

• możliwości pobierania świadczenia bez względu na wysokość przychodu w przypadku osiągnięcia przez emeryta obniżonego wieku emerytalnego wynoszącego 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn,

• uruchomienia „suwaka bezpieczeństwa” dla osób, które ukończyły wiek niższy o 10 lat od obniżonego wieku emerytalnego,

• ponownego obliczenia emerytury w przypadku kobiet pobierających okresową emeryturę kapitałową, w obniżonym „męskim” powszechnym wieku emerytalnym.

Ustawa z 16 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, zwanej reformą emerytalną, zawiera także regulacje przejściowe dotyczące ubezpieczonych, którzy nie osiągnęli przed 1 października 2017 r. podwyższonego wieku emerytalnego, a osiągnęli wiek obniżony). Ponadto zagwarantowano ochronę praw nabytych. Reforma emerytalna nie narusza praw i obowiązków ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do świadczeń określonych w przepisach ustawy z 16 listopada.

Należy pamiętać, że ustawodawca podzielił ubezpieczonych na dwie grupy wiekowe:

1. urodzonych przed 1 stycznia 1949 r.,

2. urodzonych po 31 grudnia 1948 r.

Prawo do emerytury zależy od spełnienia określonych warunków, zróżnicowanych w zależności od daty urodzenia i płci, a w niektórych przypadkach od spełnienia warunków dotyczących stażu emerytalnego.

Z dniem 1 października br. ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem przepisów dotyczących wcześniejszego przejścia na emeryturę – art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1383), zwanej ustawą emerytalną.

Obniżenie wieku emerytalnego dotyczy nabycia prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym (art. 24 ustawy emerytalnej), emerytury z urzędu (art. 24a ustawy emerytalnej) oraz okresowej emerytury kapitałowej (art. 12 ustawy z 21 listopada 2008 r. o emeryturach kapitałowych, tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r. poz. 1097 ze zm.) i okresowej emerytury kapitałowej z urzędu (art. 13 ustawy o emeryturach kapitałowych).

Z możliwości przejścia na emeryturę będą mogły skorzystać osoby, które obniżony wiek emerytalny osiągną po 30 września 2017 r. (kobiety urodzone po 30 września 1957 r., a mężczyźni urodzeni po 30 września 1952 r.).

Podkreślmy, że osobom, które przed 1 października 2017 r.:

• osiągnęły wiek obniżony, a które nie osiągnęły podwyższonego wieku emerytalnego (kobiety urodzone po 30 czerwca 1956 r., a mężczyźni urodzeni po 30 czerwca 1951 r.),

• osiągnęły zarówno obniżony, jak i podwyższony wiek emerytalny (kobiety urodzone przed 1 lipca 1956 r., zaś mężczyźni urodzeni przed 1 lipca 1951 r.), a nie mają ustalonego prawa do emerytury – na wniosek o emeryturę zgłoszony po 30 września 2017 r.; na ich wniosek ZUS przyzna emeryturę w związku z osiągnięciem obniżonego wieku emerytalnego, o ile osoby te mają jakikolwiek okres podlegania ubezpieczeniom emerytalno – rentowym lub ubezpieczeniu społecznemu.

Ubezpieczeni urodzeni po 31 grudnia 1948 r., którzy wykonywali pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą przejść na emeryturę wcześniej niż w powszechnym wieku emerytalnym, ale po spełnieniu warunków dotyczących stażu ogólnego, w tym stażu „szczególnego”, przebytych do 31 grudnia 1998 r. Prawo do tej emerytury przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych w otwartym funduszu emerytalnym za pośrednictwem ZUS na dochody budżetu państwa.

Przy ustalaniu prawa do emerytury wcześniejszej (art. 184 w zw. z art. 39 ustawy emerytalnej) obniżeniu o okresy pracy górniczej (art. 39 ustawy emerytalnej) ulega wiek 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, a nie wiek emerytalny podwyższony (art. 24 ust. 1a i 1b ustawy emerytalnej).

Jednym z warunków do przyznania emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, niższy niż 55 lat dla kobiety i 60 lat dla mężczyzny , jest – w niektórych przypadkach – ukończenie wieku w czasie wykonywania tej pracy albo w czasie innej pracy, do której pracownik został skierowany ze względów zdrowotnych.

Zmiana od 1 października 2017 r. nie dotyczy warunków nabywania prawa do emerytury wcześniejszej z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ale dotyczy ustalania wysokości tej emerytury.

Podkreślmy, że reforma emerytalna nie wprowadza zmian w zakresie ustalania prawa do emerytury wcześniejszej z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Ponieważ emerytura częściowa jest przewidziana dla ubezpieczonych, którzy nie osiągnęli podwyższonego wieku emerytalnego, ale ukończyli wiek wynoszący 62 lata dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, po 30 września 2017 r., a więc z chwilą, gdy zacznie obowiązywać obniżony wiek emerytalny, ZUS nie przyzna tej emerytury osobom, które przed 1 października 2017 r. nie spełniły warunków do tego świadczenia.

Zakład ustali prawo do emerytury częściowej ubezpieczonym, którzy spełnią warunki do jej przyznania przed 1 października 2017 r. (dotyczące stażu i wieku), a z wnioskiem o jej ustalenie wystąpią po 30 września 2017 r. ZUS wypłaci przyznane świadczenie bez względu na wysokość osiąganego wynagrodzenia i niezależnie od tego, czy został rozwiązany stosunek pracy.

Na mocy reformy emerytalnej osoby uprawnione do emerytury częściowej zachowują prawo do tej emerytury do dnia, w którym zgłoszą wniosek o zamianę emerytury częściowej na emeryturę „pełną”, w powszechnym wieku emerytalnym (art. 24 ustawy emerytalnej).

ZUS przyzna „pełną” emeryturę – na wniosek osoby ubezpieczonej – po osiągnięciu wieku emerytalnego i rozwiązaniu stosunku pracy (w przypadku pracowników).

Zamiana emerytury częściowej na emeryturę przysługującą w pełnej wysokości możliwa jest wyłącznie na wniosek uprawnionego. W przypadku zgłoszenia tego wniosku przed 1 października 2017 r. emeryturę „pełną” (powszechną) ZUS może przyznać najwcześniej z chwilą osiągnięcia podwyższonego wieku emerytalnego. Natomiast począwszy od tej daty, dla nabycia emerytury pełnej wystarcza, że emeryt skończył 65 lat.

Rozwiązanie stosunku pracy w przypadku osób uprawnionych do emerytury częściowej jest warunkiem nabycia uprawnień do emerytury powszechnej. Co ważne, wymagane jest rozwiązanie każdego stosunku pracy, niezależnie od tego, czy został zawarty przed nabyciem uprawnień do emerytury częściowej, czy w trakcie jej pobierania. Stosunek pracy należy rozwiązać z każdym pracodawcą (np. w razie zatrudnienia u dwóch pracodawców, u jednego na 1/2, a u drugiego na 3/4 etatu).

Po 30 września 2017 r. ZUS przyzna z urzędu emeryturę ubezpieczonym uprawnionym do renty z tytułu niezdolności do pracy, począwszy od dnia, w którym ukończą oni obniżony wiek emerytalny, wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. W przypadku gdy wypłata renty jest wstrzymana z powodu osiągania przychodu w wysokości przekraczającej 130% przeciętnego wynagrodzenia czy też zawieszona na wniosek rencisty lub z innych przyczyn – Zakład przyzna emeryturę z urzędu od dnia, od którego podjąłby wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy.

W stosunku do ubezpieczonych, którzy 1 października 2017 r. mieli ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, reforma emerytalna wprowadza szczególną regulację. Renciści zachowają prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy do osiągnięcia podwyższonego wieku, w przypadku gdy renta z tytułu niezdolności do pracy została przyznana przed 1 października 2017 r. na okres:

• do dnia osiągnięcia wieku emerytalnego określonego dla danej osoby w przepisach obowiązujących przed dniem wejścia w życie ustawy wiekowej (a więc do dnia ukończenia podwyższonego wieku emerytalnego, uzależnionego od daty urodzenia oraz płci osoby ubezpieczonej),

• po dniu osiągnięcia podwyższonego wieku,

• na stałe.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy wcześniej uprawniony utraci uprawnienia do renty (np. ustanie niezdolność do pracy).

Osoby, które mają ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy do wydłużonego wieku czy też na stałe, a które osiągnęły obniżony wiek emerytalny, mogą oczywiście złożyć wniosek o przyznanie emerytury z tytułu ukończenia obniżonego wieku emerytalnego (60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn).

Jeżeli osoba ta zgłosi wniosek w grudniu 2017 roku, ZUS przyzna emeryturę na wniosek (a nie z urzędu) od dnia osiągnięcia 65 lat (od 22 grudnia 2017 r.). Będzie wypłacał albo rentę z tytułu niezdolności do pracy, albo emeryturę, w zależności od tego, które świadczenie będzie dla pana Marka korzystniejsze.

Sytuacja kobiet, które w przyszłości mogą ubiegać się o okresową emeryturę kapitałową, a także kobiet uprawnionych już do tego świadczenia, zmieni się w pewnym stopniu po wejściu w życie przepisów obniżających od 1 października 2017 r. powszechny wiek emerytalny. Od 1 października 2017 r. podobnie jak emeryturę z FUS, również okresową emeryturę kapitałową będzie można uzyskać po ukończeniu powszechnego wieku emerytalnego obniżonego (w przypadku kobiet – 60 lat).

Po 30 września 2017 r. zmieni się również wiek, po ukończeniu którego prawo do tego świadczenia będzie wygasało, skutkując jednocześnie ponownym obliczeniem emerytury z FUS. Wiek ten od 1 października 2017 r. będzie wynosił tyle, ile powszechny wiek emerytalny przewidziany dla mężczyzn, tj. 65 lat.

Przepisy reformy emerytalnej zawierają również przepisy przejściowe dotyczące kobiet, które prawo do okresowej emerytury kapitałowej uzyskały lub uzyskają w czasie obowiązywania podwyższonego wieku emerytalnego przewidzianego dla mężczyzny urodzonego w tym samym roku i kwartale. Kobiety te zachowają prawo do tego świadczenia do czasu ukończenia tego wieku, chyba że wcześniej prawo to wygaśnie z innych powodów (np. w wyniku wyczerpania środków na subkoncie).

Należy zaznaczyć, że na mocy wspomnianych przepisów przejściowych kobiety, które prawo do okresowej emerytury kapitałowej nabyły w okresie obowiązywania podwyższonego powszechnego wieku emerytalnego, będą mogły, po wejściu w życie nowych regulacji, a przed ukończeniem tego podwyższonego wieku, wystąpić z wnioskiem o ponowne obliczenie emerytury z FUS. Przeliczenie to zostanie dokonane na podobnych zasadach, na których ZUS dokonuje przeliczenia emerytury z FUS z urzędu w związku z wygaśnięciem prawa do okresowej emerytury kapitałowej.

Do podstawy obliczenia emerytury zostaną tym samym wliczone: zwaloryzowany kapitał początkowy, składki zewidencjonowane na koncie ubezpieczonego z uwzględnieniem ich waloryzacji oraz środki zgromadzone na subkoncie, w tym również te zgromadzone po przyznaniu emerytury.

Suma tych składników zostanie podzielona przez średnie dalsze trwanie życia, właściwe dla wieku, w którym zostanie zgłoszony wniosek o ponowne obliczenie emerytury z FUS. W związku z dokonaniem przeliczenia tego świadczenia w omawianym trybie prawo do okresowej emerytury kapitałowej ustanie z dniem, od którego zostanie przeliczona emerytura z FUS.

Pani Magdalena z poprzedniego przykładu, po ukończeniu 65 lat (co nastąpi 20 grudnia 2020 r.), a przed ukończeniem 67 lat będzie mogła ubiegać się o przeliczenie emerytury z FUS z uwzględnieniem środków zgromadzonych na subkoncie oraz nowych składek emerytalnych zewidencjonowanych na koncie po przyznaniu emerytury, a także przy zastosowaniu średniego dalszego trwania życia właściwego dla jej wieku ukończonego w dniu zgłoszenia wniosku o wspomniane przeliczenie.

Od dnia jego dokonania utraci prawo do okresowej emerytury kapitałowej.

Od 1 października 2017 r. prawo do emerytury pomostowej przysługuje nie dłużej niż do osiągnięcia przez uprawnionego wieku:

• 60 lat – w przypadku kobiet,

• 65 lat – w przypadku mężczyzn,

jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego lub innego organu emerytalno-rentowego, określonego w odrębnych przepisach.

Wiek uprawniający do emerytury pomostowej dla stewardessy wynosi 50 lat. Od 1 października 2017 r. powszechny wiek emerytalny dla kobiet wynosi 60 lat. Emerytura pomostowa będzie przysługiwała pani Małgorzacie do 17 października 2023 r.

Ubezpieczeni, którzy mają 1 października 2017 r. prawo do emerytury pomostowej, zachowają do niej prawo do osiągnięcia powszechnego podwyższonego wieku emerytalnego, chyba że prawo do emerytury pomostowej ustanie przed tym dniem. Osoby mające ustalone prawo do emerytury pomostowej, a które osiągnęły wiek 60 lat (kobiety) i 65 (mężczyźni), mogą po 30 września 2017 r., a przed osiągnięciem podwyższonego wieku zgłosić wniosek o emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym. Wówczas prawo do emerytury pomostowej ustanie wcześniej.

Podkreślenia wymaga, że w sytuacji gdy osoba ubezpieczona przed 1 października 2017 r. osiągnie obniżony wiek emerytalny – kobieta 60 lat, a mężczyzna 65 lat, spełni warunki do przyznania emerytury pomostowej i wniosek o jej przyznanie zgłosi po 30 września 2017 r., będzie miała prawo do emerytury pomostowej do osiągnięcia powszechnego wydłużonego wieku emerytalnego.

Od 1 października 2017 r. ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 r. przysługuje emerytura, jeżeli spełnili łącznie następujące warunki:

• osiągnęli wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn,

• mają okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.

Zmiana przepisów wprowadzona od 1 października 2017 r. jest w zasadzie zmianą kosmetyczną, gdyż wszyscy ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. osiągnęli powszechny wiek emerytalny, zarówno skrócony, jak i wydłużony.

W dalszym ciągu, zarówno dla emerytur przyznawanych na wnioski osób ubezpieczonych złożone przed 1 października 2017 r., jak i po 30 września 2017 r. przy ustalaniu prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym uwzględnia się okresy pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu z powodu odzyskania zdolności do pracy, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Osobie, która podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym i która pobiera rentę z tytułu niezdolności do pracy, a która osiąga powszechny wiek emerytalny (60 lat w przypadku kobiet, a 65 lat lub wydłużony w przypadku mężczyzn), ZUS przyznaje emeryturę z urzędu zamiast pobieranej renty. Do przyznania emerytury z urzędu nie ma znaczenia, przez jak długi okres osoba ubezpieczona podlegała ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Z dniem przyznania emerytury z urzędu ustaje prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.

W sytuacji gdy wypłata do renty z tytułu niezdolności do pracy jest zawieszona, emerytura z urzędu jest przyznawana po złożeniu przez osobę zainteresowaną wniosku o podjęcie wypłaty renty.

Od 1 października 2017 r. ZUS przyzna emeryturę z urzędu zamiast pobieranej renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn, oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Jeżeli wypłata renty z tytułu niezdolności do pracy podlega zawieszeniu, emeryturę z urzędu przyznaje się od miesiąca, od którego następowałoby podjęcie renty z tytułu niezdolności do pracy.