Ograniczenie prawa emerytów i rencistów - byłych pracowników zakładu do niektórych form działalności socjalnej przewidzianej w regulaminie ZFŚS
Tworzymy ZFŚS. W 2010 r. odpis na emeryta i rencistę wynosił 174,64 zł. W regulaminie ZFŚS mamy zapis, że osobami uprawnionymi do korzystania z tego funduszu są m.in. emeryci i renciści, którym zgodnie z regulaminem wypłacaliśmy w ubiegłym roku zapomogi bezzwrotne, dopłatę do wypoczynku letniego ich dzieci itp. Natomiast nie dostali tzw. „wczasów pod gruszą” i bonów na święta - co było ustalone z przedstawicielami związków zawodowych i również zapisane w regulaminie. Przyczyną wykluczenia ich z tych dopłat był zbyt niski odpis na te osoby - wypłacaliśmy ok. 800 zł „wczasów pod gruszą” i ok. 600 zł bonów, a więc w sumie znacznie więcej, niż mogliśmy na nich odpisać. W uzupełnieniu dodam, że mamy ok. 200 emerytów i rencistów, i gdybyśmy chcieli wypłacić im ww. kwoty tak jak pracownikom, to znacznie obciążyłoby to nasz cały fundusz. Czy postąpiliśmy prawidłowo? Czy możemy w regulaminie zaznaczyć, że z pewnych form dopłaty korzystają tylko pracownicy?
Regulamin ZFŚS może przewidywać, że środki funduszu będą przeznaczane tylko na wybrane formy działalności socjalnej, przewidziane w ustawie. Nie może jednak zawierać postanowień wyłączających z prawa do ubiegania się o dane świadczenia lub usługi przewidziane w regulaminie osób, które prawo to mają zagwarantowane przepisami ustawy o ZFŚS.
Prawo emerytów i rencistów do korzystania z ZFŚS gwarantuje ustawa…
Na mocy ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych osobami uprawnionymi do korzystania z funduszu są:
- pracownicy i ich rodziny,
- emeryci i renciści - byli pracownicy i ich rodziny oraz
- inne osoby, którym pracodawca przyznał to prawo w regulaminie ZFŚS.
Szczegółowe zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu, z uwzględnieniem wymaganego przepisami kryterium socjalnego (sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej) oraz zasady przeznaczania środków funduszu na poszczególne cele i rodzaje działalności socjalnej określa pracodawca w regulaminie ustalanym ze związkami zawodowymi lub pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów - jeśli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa.
…a pracodawca nie może ich tego prawa pozbawić
Jak wynika z powyższego, prawo do korzystania z funduszu (rozumianego jako wszelkie przewidziane w regulaminie obowiązującym u pracodawcy świadczenia, ulgowe usługi czy dopłaty) mają także emeryci i renciści - byli pracownicy zakładu.
Pracodawca może wprawdzie w regulaminie ZFŚS zaznaczyć, że środki funduszu będą przeznaczane tylko na wybrane cele mieszczące się w pojęciu działalności socjalnej, nie może jednak zastrzec, że prawo do ubiegania się o określone świadczenia czy ulgowe usługi będzie zastrzeżone tylko dla jednej grupy beneficjentów funduszu. Zastosowanie takiego kryterium (pozostawania z pracodawcą w stosunku pracy) byłoby sprzeczne z przepisami z 2 powodów:
- jako niezgodne z jedynym przewidzianym w ustawie kryterium przyznawania i ustalania wysokości świadczeń z ZFŚŚ oraz
- wyłączające z grupy osób uprawnionych do korzystania z funduszu osoby, którym prawo to przysługuje na mocy ustawy.
SN: Postanowienia regulaminu nie mogą być sprzeczne z ustawą
Pracodawca administrujący środkami zakładowego funduszu świadczeń socjalnych nie może ich wydatkować niezgodnie z regulaminem zakładowej działalności socjalnej, którego postanowienia nie mogą być sprzeczne z zasadą przyznawania świadczeń według kryterium socjalnego, to jest uzależniającego przyznawanie ulgowych usług i świadczeń wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z Funduszu.
(Wyrok Sądu Najwyższego z 20 sierpnia 2001 r., I PKN 579/00, OSNP 2003/14/331).
3. Prawo do korzystania z funduszu nie jest równoznaczne z roszczeniem o otrzymanie danego świadczenia
Jak wskazano powyżej, ustawa o ZFŚS gwarantuje określonym osobom, m.in. emerytom i rencistom - byłym pracownikom zakładu i ich rodzinom, prawo do korzystania z funduszu. Warto jednak pamiętać, że ustawowe prawo do korzystania z funduszu nie jest równoznaczne z roszczeniem o przyznanie danego świadczenia, dopłaty czy ulgowej usługi.
Przyznanie oraz wysokość wszelkich ulgowych usług i świadczeń oraz wysokość dopłat z funduszu uzależnia się bowiem od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu. Jeśli dana osoba nie spełnia warunków do otrzymania danego świadczenia (usługi, dopłaty), nie może żądać od administratora funduszu jej wypłaty.
Zakładowy fundusz świadczeń socjalnych jest funduszem celowym, którego środki mogą być przeznaczane na pomoc osobom znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji socjalnej. Z informacji przedstawionych w pytaniu można natomiast wywnioskować, że środki funduszu są rozdzielane nie wg kryterium socjalnego, ale na zasadzie - „dla każdego mniej więcej po równo”. Takie działalnie jest sprzeczne z celem tworzenia ZFŚŚ.
SN: Świadczenia dla wszystkich po równo - nie ze środków ZFŚS
Przepis art. 8 ust. 1 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych nie stanowi podstawy przyznania wszystkim pracownikom świadczeń pieniężnych, które nie zmierzają do realizacji celów socjalnych zgodnych z art. 1 ust. 1 i art. 2 pkt 1 tej ustawy.
Wyrok Sądu Najwyższego z 6 lutego 2008 r., II PK 156/07, OSNP 2009/7-8/96
Bez kryterium socjalnego - wyjątkowo przy imprezach masowych
Ustalanie prawa do ulgowych usług i świadczeń oraz dopłat z ZFŚS z zastosowaniem kryterium socjalnego jest jednym z podstawowych założeń ustawy. Jednak w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiło się stanowisko, że w przypadku finansowania niektórych świadczeń z ZFŚS nie trzeba stosować kryterium socjalnego. Dotyczy to imprez masowych, do których dostępność mają wszyscy pracownicy na równych zasadach. Sąd Najwyższy stwierdził, że „działalność w postaci imprez masowych, jak pikniki, „andrzejki”, organizowanie wycieczek - mieści się w pojęciu działalności socjalnej jako rodzaj działalności rekreacyjnej względnie działalności w postaci różnych form krajowego wypoczynku”
Wyrok Sądu Najwyższego z 23 października 2008 r., II PK 74/08, OSNP 2010/7-8/88, LEX nr 504057
Emilia Wawrzyszczuk
