Urlop rodzicielski dla ojca, gdy matka dziecka nie jest ubezpieczona

Przepisy obowiązujące do 1 stycznia 2016 r. przewidywały, że uprawnienia do urlopu rodzicielskiego ma pracownik, który wykorzystał dodatkowy urlop macierzyński w pełnym wymiarze. Natomiast prawo do dodatkowego urlopu macierzyńskiego miał pracownik, który wykorzystał przysługujący mu urlop rodzicielski w pełnym wymiarze.

Przed zmianami – urlop macierzyński mógł przejąć pracownik – ojciec.

Urlop macierzyński „przechodził” na pracownika – ojca w przypadku, gdy uprawniona do niego matka dziecka:

• wykorzystała po porodzie 14 tygodni urlopu, albo

• zmarła lub porzuciła dziecko w czasie urlopu macierzyńskiego,

• legitymująca się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, w sytuacji, gdy stan zdrowia uniemożliwia sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, zrezygnowała po wykorzystaniu co najmniej 8 tygodni urlopu po porodzie.

Od 14 sierpnia 2015 r., pracownikowi – ojcu przysługiwał dodatkowy  urlop macierzyński i rodzicielski:

• w razie zgonu matki dziecka niebędącej pracownicą albo porzucenia przez nią dziecka,
• jeżeli matka dziecka niebędąca pracownicą legitymowała się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji i stan jej zdrowia uniemożliwiał jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem.

Wymienione urlopy przysługiwały ojcu na warunkach i w okresie, w którym z tego urlopu lub z tych urlopów mogłaby korzystać matka dziecka, gdyby była pracownicą.

Nowelizacja rozszerzyła uprawnienia rodzicielskie na opiekujących się dzieckiem rodziców (również na innych członków najbliższej rodziny) objętych ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa z innych tytułów niż stosunek pracy. Nowe przepisy umożliwiają pracownikom oraz ubezpieczonym rodzicom wymienianie się opieką nad dzieckiem. 

W sytuacji braku ubezpieczenia matki dziecka, wymienione urlopy związane z rodzicielstwem przysługują ojcu wychowującemu dziecko, tylko w kilku enumeratywnie wymienionych przypadkach. Mianowicie, w razie:

• zgonu matki dziecka nieobjętej ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, albo nieposiadającej tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem,

• porzucenia dziecka przez matkę nieobjętą powyższym ubezpieczeniem, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem,

• niemożności sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przez matkę nieobjętą powyższym ubezpieczeniem, albo nieposiadającą tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem, legitymującą się orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji,

• podjęcia zatrudnienia w wymiarze nie niższym, niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy przez matkę dziecka nieposiadającą tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa.

W pierwszych trzech przypadkach ojcu wychowującemu dziecko przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego:

• przypadającej po dniu zgonu matki dziecka,
• porzucenia przez nią dziecka 
• powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego ojciec ma prawo do urlopu rodzicielskiego. W ostatnim przypadku, pracownikowi wychowującemu dziecko przysługuje, w okresie trwania zatrudnienia matki dziecka, prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej od dnia podjęcia zatrudnienia przez matkę dziecka aż do wyczerpania pełnego wymiaru tego urlopu. Po zakończeniu tego urlopu, jeśli matka jest nadal zatrudniona, ojciec dziecka będzie mógł wykorzystać urlop rodzicielski (lub jego część). Prawo do urlopu rodzicielskiego powstaje bowiem po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego.

W sytuacji, w której matka dziecka jest nieobjęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, ojciec dziecka nie ma prawa do urlopu macierzyńskiego. W takim przypadku nie będzie miał również prawa do urlopu rodzicielskiego. Jeżeli więc matka dziecka, o której mowa w pytaniu, nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa i nie zachodzi żadna z powyżej opisanych sytuacji uprawniających ojca dziecka do urlopu macierzyńskiego, ojciec dziecka nie będzie mógł skorzystać z urlopu rodzicielskiego (nie nabędzie do niego prawa).

Ojciec dziecka może jednak wykorzystać urlop ojcowski w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak, niż do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia.

Urlop może być wykorzystany jednorazowo – w całości, albo w 2 częściach, z których żadna nie może być krótsza, niż tydzień. Urlop ten jest udzielany na pisemny wniosek pracownika ojca wychowującego dziecko, składany w terminie nie krótszym niż 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Do wniosku dołącza się

• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci) albo kopie tych dokumentów;

• kopię prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka, w przypadku gdy wniosek dotyczy udzielenia urlopu ojcowskiego albo jego części na dziecko przysposobione;

• oświadczenie pracownika-ojca wychowującego dziecko, czy korzystał z urlopu ojcowskiego albo jego części;

• kopię prawomocnej decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego, w przypadku gdy wniosek dotyczy dziecka, wobec którego podjęto taką decyzję.

Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika i udzielić mu urlopu.

• art. 180 § 1 i § 15 i § 17, art. 182^1a § 1, art. 182³ ustawy z 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 2014 r., poz. 1502 ze zm.),
• § 21 rozporządzenia ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz.U. z 2015 r., poz. 2243).