Pracodawcy często zapominają, że prawidłowe planowanie i rozliczanie czasu pracy to również, a może przede wszystkim, obowiązek udzielenia pracownikom wymaganych przepisami okresów odpoczynku. Sprawdź, jak wywiązać się z obowiązków w tym zakresie aby nie narazić się na roszczenia ze strony pracowników lub kary ze strony Państwowej Inspekcji Pracy.
Pracodawca musi zapewnić pracownikowi w każdej dobie co najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku. Doba pracownicza nie pokrywa się z zegarową i oznacza 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczął pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. W ramach takiej doby należy zapewnić pracownikowi minimalny odpoczynek dobowy.
Odpoczynek dobowy liczy się przeważnie już od godziny, w której pracownik zakończył pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Nie przekreśla on jednak możliwości polecenia pracownikowi pracy nadliczbowej – wtedy odpoczynek dobowy rozpoczyna swój bieg po zakończeniu pracy w nadgodzinach.
Odpoczynek dobowy musi być nieprzerwany. Warunek ten nie będzie spełniony, jeśli pracownik skorzysta z kilku krótszych przerw, które łącznie dadzą 11 godzin. Podobnie będzie w sytuacji wezwania pracownika do pracy w trakcie 11-godzinnego odpoczynku. W takim przypadku odpoczynku dobowego należy pracownikowi udzielić ponownie, po zakończeniu pracy nadliczbowej, w pełnym wymiarze.
Odpoczynek dobowy nie ma charakteru przeciętnego – nie można udzielić go w innym dniu lub zrekompensować dodatkiem.
Jeżeli w danej dobie odpoczynek został przerwany, co spowodowało, że żaden z tych dwóch okresów nie trwał nieprzerwanie 11 godzin, liczba godzin równoważnego okresu odpoczynku, jaki trzeba oddać, stanowi różnicę między gwarantowanym 11-godzinnym okresem odpoczynku dobowego i liczbą godzin dłuższego okresu przerwanego odpoczynku.
W odmienny sposób udziela się odpoczynku dobowego pracownikom zatrudnionym w systemach czasu pracy, które przewidują wydłużenie dobowego wymiaru czasu pracy ponad 13 godzin na dobę. W tych przypadkach pracownikowi przysługuje, bezpośrednio po każdym okresie wykonywania pracy w przedłużonym dobowym wymiarze, odpoczynek przez czas odpowiadający co najmniej liczbie przepracowanych godzin.
Wymóg zapewnienia pracownikowi 11-godzinnego nieprzerwanego odpoczynku dobowego nie obowiązuje ponadto:
w odniesieniu do pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz
w przypadku prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia i zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii.
Jeśli w tych przypadkach pracownikowi nie zapewniono odpowiedniego okresu odpoczynku, pracodawca ma obowiązek zaplanować, do końca okresu rozliczeniowego, równoważny okres odpoczynku. Powinien on obejmować liczbę godzin pracy, o jaką został uszczuplony odpoczynek dobowy. Będzie zatem udzielany przeważnie w połączeniu z innymi okresami odpoczynku, przypadającymi w innych terminach.
Równoważny okres odpoczynku powinien być udzielany bezpośrednio po ostatnim okresie wykonywania pracy w danej dobie (która narusza odpoczynek dobowy) w wymiarze, który dopełni okres odpoczynku po zakończeniu pracy do 11 godzin. Jedynie wyjątkowo, gdy nie można udzielić równoważnego odpoczynku tuż po okresie wykonywania pracy (zarówno z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, jak i pracownika) można udzielić go w innej dobie jako dodatkowy okres niezależny od okresu odpoczynku w tej dobie.
Pracodawca nie może zobowiązać pracownika do „odpracowania” późniejszego przyjścia do pracy w taki sposób, aby w sumie wypracował obwiązującą go w danym dniu normę czasu pracy. Udzielenie równoważnego okresu odpoczynku polegające na obniżeniu czasu pracy nie może spowodować obniżenia wynagrodzenia przysługującego pracownikowi za godziny niedopracowane do wymiaru dobowego.
Zakończenie podróży służbowej powinno odbywać się w takim czasie, aby pracownik mógł skorzystać z co najmniej 8-godzinnego odpoczynku nocnego. Przepisy prawa pracy nie definiują jednak, co dokładnie należy rozumieć pod pojęciem odpoczynku nocnego. Na pewno nie należy go utożsamiać z odpoczynkiem dobowym, który powinien wynosić minimum 11 godzin.
Odpoczynek nocny powinien przypadać pomiędzy zakończeniem przez pracownika podróży służbowej a rozpoczęciem pracy. Nie może być udzielony pracownikowi w innym terminie.
Odpoczynek nocny jest zapewniony przede wszystkim w sytuacji, gdy pracownik podróżował środkami komunikacji wyposażonymi w miejsce do spania, np. w przypadku podróży pociągiem w przedziale sypialnym. Jeżeli pracownik nie ma możliwości podróży w taki sposób, to z odpoczynku nocnego nie skorzystał, ale może za to wykorzystać dzień wolny od pracy.
Joanna Kaleta